محافظه حریقحَریق، محافظه (شهرستان) و شهری در منطقه اداریِ (استان) ریاض، در مشرق عربستان سعودی. است ۱ - ویژگی های جغرافیاییمحافظه حریق. در مشرق منطقه اداری ریاض واقع است. رشته‌کوه علیه در آن امتداد دارد و رود حریق در آن جاری است. راه اصلی نَجْران ـ ریاض از محافظه حریق می‌گذرد. حریق در شمال با رشته‌کوه علیه از ناحیه عارض و در جنوب با کوههای حلیه از شهر حُوطه جدا می‌شود. [۱]
John Gordon Lorimer, Gazetteer of the Persian Gulf, 'Oman, and central Arabia, Buckinghamshire ۱۹۸۶، ج۸، ص۶۳۸ـ۶۳۹.
در رشته‌کوه علیه قلعه‌هایی به‌نام قرانیه/ قرونیه وجود دارد. [۲]
John Gordon Lorimer, Gazetteer of the Persian Gulf, 'Oman, and central Arabia, Buckinghamshire ۱۹۸۶، ج۸، ص۶۳۹.
این منطقه برای پرورش میوه مناسب است. [۳]
John Gordon Lorimer, Gazetteer of the Persian Gulf, 'Oman, and central Arabia, Buckinghamshire ۱۹۸۶، ج۸، ص۶۴۱.
۲ - ساکنان این منطقهقبیله هَزازِنَه و نیز عده‌ای از قبیله فضول در ناحیه حریق ساکن‌اند. [۴]
۱۹۵، فؤاد حمزه، ج۱، ص۱۸۶، قلب جزیرةالعرب، ریاض (۱۳۵۲/ ۱۹۳۳ (.
تا پیش از ۱۰۴۰، ریاست منطقه حریق در دست قبیله قَواوره سُبَیع بود. در این سال، هزازنه شهر حریق را اشغال کردند. [۵]
حسین خلف خزعل، حیاة الشیخ محمدبن عبدالوهاب، ج۱، ص۲۹۲، بیروت ۱۹۶۸.
[۶]
Harry St John Bridger Philby, Sa`udi Arabia, Beirut ۱۹۶۸، ج۱، ص۱۳.
۳ - موقعیت جغرافیاییشهر حریق، مرکز محافظه حریق. این شهر در حدود ۱۵۵ کیلومتری جنوب‌غربی شهر ریاض، در َ۳۷ ْ۲۳ عرض شمالی و َ۴۰ ْ۴۶ طول شرقی واقع است. رشته‌کوه علیه در شمال شهر امتداد دارد. حریق با راهی فرعی به طول حدود ۵۱ کیلومتر به شهر حوطه (یا حوطه بنی‌تَمیم) و سپس از آن‌جا با راه اصلی نجران ـ ریاض مرتبط می‌شود. [۷]
۲۴۰، نقشه ۱۵، ج۱، ص۱۹۵، اطلس المملکة العربیة السعودیة، ریاض: وزارة التعلیم العالی، ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
۴ - رویداد های حریقگفته شده است بانی شهر حریق فردی به نام رشیدبن مسعودبن سعیدبن فاضل الهزانی الجلاسی بود. بعد از وی (پس از ۱۱۸۸) خاندانش، یعنی آل‌حمدبن رشیدبن مسعود، در آباد کردن حریق کوشیدند. [۸]
حسین خلف خزعل، حیاة الشیخ محمدبن عبدالوهاب، ج۱، ص۲۹۲، بیروت ۱۹۶۸.
[۹]
Harry St John Bridger Philby, Sa`udi Arabia, Beirut ۱۹۶۸، ج۱، ص۱۳.
در سده دوازدهم/ هجدهم، نیبور [۱۰]
Carsten Niebuhr, Description de l'Arabie, Amsterdam ۱۷۷۴، ج۱، ص۲۹۷.
حریق را از بخشهای ایالت خَرْج در سرزمین نجد ذکر کرده است. در جنگ میان سعدون‌بن عُرَیعِر (امیر احساء) و عبدالعزیز پسر محمدبن سعود (حاکم درعیه ) در ۱۱۷۸، اهالی حریق عریعر را در محاصره قلعه‌ای که عبدالعزیز در آن پناه گرفته بود یاری نمودند، ولی سرانجام، عبدالعزیز آنان را شکست داد. [۱۱]
ابن‌غنام، تاریخ نجد، ج۱، ص۱۲۷، چاپ ناصرالدین اسد، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
در ۱۱۸۸، هیئتی متشکل از محمدبن رشید هزانی، امیر حریق، و اعیان شهر به درعیه رفتند و با محمدبن عبدالوهاب، مؤسس وهابیت، بیعت کردند. [۱۲]
ابن‌غنام، تاریخ نجد، ج۱، ص۱۴۱، چاپ ناصرالدین اسد، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
[۱۳]
حسین خلف خزعل، حیاة الشیخ محمدبن عبدالوهاب، ج۱، ص۲۹۲، بیروت ۱۹۶۸.
[۱۴]
Harry St John Bridger Philby, Sa`udi Arabia, Beirut ۱۹۶۸، ج۱، ص۱۳.
در ۱۱۹۵، عبدالعزیز، که از ۱۱۷۹ حاکم درعیه شده بود، برای سرکوب مخالفان وهابیت به نواحی حریق و خرج لشکر کشید. در این سال نیز اهالی حریق سعدون‌بن عریعر را در جنگ با عبدالعزیز یاری نمودند. سعدون، که نتوانست عبدالعزیز را شکست دهد، دست از محاصره برداشت و اهالی حریق و دیگر هم‌پیمانان وی نیز متفرق شدند. سپس عبدالعزیز به یمامه و حریق حمله برد و آن‌جا را تصرف کرد. [۱۵]
ابن‌غنام، تاریخ نجد، ج۱، ص۱۵۳، چاپ ناصرالدین اسد، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
[۱۶]
Harry St John Bridger Philby, Sa`udi Arabia, Beirut ۱۹۶۸، ج۱، ص۷۱.
۵ - تسخیر حریق توسط خالد بن سعودخالدبن سعودبن عبدالعزیز در ۱۲۵۳، پس از تسخیر ریاض ، در نامه‌ای به امیرحریق خواستار تسلیم حریق گردید، اما امیرحریق اعلام جنگ کرد و در نبردی که میان خالد و اهالی حریق و دیگر وادیها صورت گرفت، خالد شکست خورد و تسلیم گردید. [۱۷]
صلاح‌الدین مختار، تاریخ المملکة العربیة السعودیة فی ماضیها و حاضرها، ج۱، ص۲۸۸ـ۲۹۱، بیروت: دارمکتبة الحیاة، (بی‌تا).
در دوران حکومت عبدالعزیزبن عبدالرحمان‌بن فیصل (مؤسس سلطنت سعودی، حک: ۱۳۱۹ـ۱۳۷۲) هزازنه در منطقه حریق شورش کردند. عبدالعزیز برای سرکوب قیام به حریق رفت. هزازنه در قلعه خود پناه گرفتند. عبدالعزیز دو ماه آنان را محاصره کرد و چون نتیجه نگرفت، دستور داد تا در زیر قلعه نقبی به طول چهل ذراع بزنند و به پناهندگان هشدار داد که اگر تسلیم نشوند، قلعه را منفجر خواهد کرد. هزازنه تسلیم شدند. عبدالعزیز بزرگان و رهبران هزازنه را دستگیر کرد و با خود به ریاض برد و آنان را زندانی کرد، اما پس از مدتی با وساطت قاسم‌بن ثانی، امیر قطر، آنان را عفو کرد و اجازه داد به حریق بازگردند. [۱۸]
فؤاد حمزه، قلب جزیرةالعرب، ج۱، ص۳۷۵، ریاض (۱۳۵۲/ ۱۹۳۳ (.
[۱۹]
امین ریحانی، تاریخ نجد الحدیث و ملحقاته، ج۱، ص۱۸۰ـ۱۸۱، بیروت ۱۹۵۴.
هزازنه در بازگشت، با عرائف (اولاد سعودبن فیصل‌بن ترکی) و مردم حوطه متحد شدند و به‌سوی حریق رفتند و سپس به قصری که لشکریان ابن‌سعود در آن بودند حمله کردند و پس از هفت روز محاصره آن‌جا را گرفتند. ابن‌سعود، بعد از صلح با شریف‌حسین، حاکم مکه، با ۲۰۰، ۱ مرد جنگی شهر حریق را در ۱۳۲۸ تصرف کرد و تمام هزازنیها را که در منازعه شرکت کرده بودند، به قتل رساند. [۲۰]
امین ریحانی، تاریخ نجد الحدیث و ملحقاته، ج۱، ص۱۹۴ـ۱۹۶، بیروت ۱۹۵۴.
۶ - حریق در سده چهاردهمدر اوایل سده چهاردهم/ بیستم، خراج سالیانه‌ای که حریق به امیر وهابی می‌پرداخت، پنج هزار دلار بود. در این زمان، جمعیت حریق چهار هزار تن ضبط شده، [۲۱]
John Gordon Lorimer, Gazetteer of the Persian Gulf, 'Oman, and central Arabia, Buckinghamshire ۱۹۸۶، ج۸، ص۶۴۱.
اما احتمالاً در گذشته پرجمعیت‌تر بوده است. به عقیده اهالی، هجوم مصریان در کاهش جمعیت حریق مؤثر بوده است. [۲۲]
John Gordon Lorimer, Gazetteer of the Persian Gulf, 'Oman, and central Arabia, Buckinghamshire ۱۹۸۶، ج۸، ص۶۴۱.
در همین دوران، حریق از توابع ایالت نجد (به مرکزیت ریاض) بود و حدود چهار هزار تن در آن به‌سر می‌بردند. [۲۳]
۵۳، حافظ وهبه، ج۱، ص۴۸، جزیرةالعرب فی القرن العشرین، (قاهره ۱۳۷۵/ ۱۹۵۶).
از حریق راههایی به شهر دَلَّم (حدود ۱۲۰ کیلومتری شمال‌شرقی حریق) و شهر حائر (حدود ۲۵ کیلومتری جنوب ریاض) منشعب می‌شد. حریق بازار کوچکی نیز داشته است. [۲۴]
John Gordon Lorimer, Gazetteer of the Persian Gulf, 'Oman, and central Arabia, Buckinghamshire ۱۹۸۶، ج۸، ص۶۳۹ـ۶۴۱.
۷ - منابع(۱) ابن‌غنام، تاریخ نجد، چاپ ناصرالدین اسد، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵. (۲) اطلس المملکة العربیة السعودیة، ریاض: وزارة التعلیم العالی، ۱۴۲۰/۲۰۰۰. (۳) حافظ وهبه، جزیرةالعرب فی القرن العشرین، (قاهره ۱۳۷۵/ ۱۹۵۶). (۴) حسین خلف خزعل، حیاة الشیخ محمدبن عبدالوهاب، بیروت ۱۹۶۸. (۵) امین ریحانی، تاریخ نجد الحدیث و ملحقاته، بیروت ۱۹۵۴. (۶) فؤاد حمزه، قلب جزیرةالعرب، ریاض (۱۳۵۲/ ۱۹۳۳ (. (۷) صلاح‌الدین مختار، تاریخ المملکة العربیة السعودیة فی ماضیها و حاضرها، بیروت: دارمکتبة الحیاة، (بی‌تا). (۸) John Gordon Lorimer, Gazetteer of the Persian Gulf, 'Oman, and central Arabia, Buckinghamshire ۱۹۸۶. (۹) Carsten Niebuhr, Description de l'Arabie, Amsterdam ۱۷۷۴. (۱۰) Harry St John Bridger Philby, Sa`udi Arabia, Beirut ۱۹۶۸. (۱۱) The Times atlas of the world, London: Times Books, ۱۹۹۲. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حَریق»، شماره۶۰۶۱. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|